DNA; sudan, nefesten ya da ayak müsaadeden toplanabilir mi?
ABD’de bilim insanlarının, DNA örneklerinin yıkanılan sudan, havaya karışan nefesten yahut kumsaldaki ayak müsaadeden bile toplanabilmesini husus alan buluşunu pahalandıran Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan, gelişmenin hoş lakin hangi maksatla kullanılacağının değerli olduğunu söyledi. Ulucan, havadan toplanan DNA’lardan istenilen seviyede sağlıklı sonuçlar elde edilebilmesi için toplanan örnekte aşikâr bir seviyenin üzerinde DNA olması gerektiğini kaydetti. Prof. Dr. Ulucan, DNA ile bireylerin yahut toplumların izlenmesi telaşına ait de değerlendime yaptı.
ABD’de bilim insanlarının yaptığı araştırma; bir insanın DNA’sına ilişkin bilgilerin artık, kıyıda bırakılan ayak izlerinden, bir odada solunan havadan yahut okyanusta yüzerken bırakılan tükürük gibisi atıklardan tespit edilebileceğini ortaya koyan bir buluşa imza attı. Üsküdar Üniversitesi Mühendislik ve Tabiat Bilimleri Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden Prof. Dr. Korkut Ulucan, Florida Üniversitesinden bir küme araştırmacının yürüttüğü ve Nature Ecology & Evolution isimli bilimsel mecmuada sonuçları yayımlanan araştırma hakkında konuştu.
Nefesimizden DNA Toplanabilir Mi“DNA toplanabilmesi için doku gerekli”
Yapılan yeni bir keşfe nazaran, DNA örneklerinin yıkanılan sudan, havaya karışan nefesten yahut kumsaldaki ayak müsaadeden toplanabileceği çalışmalarını kıymetlendiren Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Güzel bir gelişme tabi ama hangi amaçla kullanılacağına bağlı.” dedi. DNA örneklerinin hücrenin olduğu tüm dokulardan elde edilebileceğini hatırlatan Ulucan, “Bazı hücrelerde DNA olmuyor yahut istediğimiz kalitede olamayabiliyor. Mesela saç teli, kökündeki hücre olacak. Saç telinin ucundan bir örnek bizim işimize yaramıyor. Tükürük içinde ağız içi epitel hücrelerimiz var. Kan esasen birçok hücre barındıran bir doku. Mesela ben bir yudum su içtim, benim epitel hücrelerim bardağa yapıştı. Buradan o örnekleri toplayıp benim DNA’ma erişebilirsiniz. Kâfi ki bir doku olsun… O dokudan DNA izole edilerek toplama süreci gerçekleştirilebilir.” diye konuştu.
“Hücrelerimiz bulunduğumuz ortamda havada dolaşıyor”
Verilen nefesten kimlik tayini üzerine 2007-2008 yıllarında çalışmalar yapıldığına değinen Ulucan, “O zamanki teknoloji çok daha pahalı ve özel işlemler için bunu mümkün kılıyordu. Bulunduğumuz ortamda bizim hücrelerimiz var, tükürükte bulunan hücreler. Covid zamanında da bunu çok tartıştık. Hücrelerimiz havada dolaşıyor. Buraya vakumlu bir hava filtresi sistemi getirsek bu hücreler çok rahat toplanıp analiz edilebilir.” değerlendirmesinde bulundu.
“Bir zamanlar kanda DNA olup olmadığı tartışılırdı”
90’lı yılların sonunda ‘İnsan kanında DNA var mı?’ sorusunun tartışıldığını lisana getiren Ulucan, “Şu anda kandaki DNA sayesinde gebelerden kromozom tahlili yahut çocuktaki mümkün hastalıklarla ilgili bilgiyi toplayabiliyoruz. Tahminen bir mühlet sonra amniyosentez sentez, kordo sentez üzere metotlar tarihe karışacak. Birebir formda ‘nefesten kimlik tayini’ dendiğinde ‘Allah Allah, acaba DNA’lar mı uçuşuyor havada?’ diye düşünürdük. Artık ‘Havada DNA olur mu?’ diye savlı konuşamıyorum. Zira ‘kanda olur mu’ derdik karşımıza geldi. Lakin tabi büyük DNA’lar değil tahminen minik DNA fragmanları olabilir.” diye konuştu.
“Toplanan örnekte belli bir düzeyin üzerinde DNA olması gerekli”
Havadan toplanan DNA’lardan istenilen seviyede sağlıklı sonuçlar elde edilemeyebileceğini kaydeden Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Bu çok tartışılacak bir nokta. Mesela kumsaldaki ayak izinden DNA toplama konusu var. Ancak orada sadece insanın değil birçok canlının DNA’sı, belki virüs, bakteri gibi organizmalar da olacak. Onları iyi ayrıştıran metotlar var şu anda. Ama sağlıklı sonuç elde edebilmek için belli bir düzeyin üzerinde o DNA’nın olması lazım.” dedi. Gerekli aletin bulunması halinde DNA’ların havadan toplanmasının mümkün olabileceğini de kelamlarına ekleyen Ulucan, “Zaten ondan sonrası bizim de laboratuvarda yaptığımız biyolojik, moleküler yöntemler. Hücrelerden veya toplanan preparattan belli metotlarla hücreler bir şekilde parçalanıp içindeki DNA elde edilebiliyor, her yerde yapılan rutin şeyler.” tabirlerini kullandı.
“DNA sayesinde genetik bir hastalığın etkisini azaltabilir ya da öteleyebiliriz”
DNA’nın neden kıymetli olduğuna açıklık getiren Ulucan, “Bazı hastalıkların temel nedeni DNA’dır. Bizler bunu genetik klinikte çok kullanıyoruz. Hekimler, bulgularını desteklemek amacıyla bizlere örneklerini gönderiyorlar. Biz de yaptığımız analizlerin sonucunu kendilerine iletiyoruz. Birçok DNA verisi klinik verileri destekler. Bazen de genetik yatkınlıklarla ilgili çok önemli bilgiler veriyor.” dedi. DNA’nın genetik hastalıkların belirlenip bunların önlenmesinde tesirli olduğunu vurgulayan Ulucan, kelamlarına şöyle sürdürdü : “Bir hastalık eğer genlerle kalıtılıyorsa o hastalık er ya da geç gelebilir. Ancak biz bunun etkisini azaltabilir, belki de normal hayat süresinde karşımıza çıkmayacak şekilde öteleyebiliriz. Yeter ki önlemini alalım. Mesela ben kendimle ilgili bütün analizlerimi yapıyorum. Birçok hastalığın temelinde erken tanı tahmin ettiğiniz üzere çok önemli”
“Spekülatif durumlara bakarsak bilimde bir arpa boyu yol alamayız”
Keşfedilen yeni DNA toplama prosedürüyle mahremiyet ihlalleri, pozisyon izleme, bilgi toplama, bireylerin yahut toplumların genetik takibi üzere mevzuların tartışmaya açıldığına dikkat çeken Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Bir maksada giderken kesinlikle bunun yanında külfet çıkarabilecek durumlar vardır. Bir işe kalkışıldığında avantajlar ve dezavantajlar yazılır. Avantaj kısmı yüksekse birtakım dezavantajlar göz önüne alınıp en azından ‘biz bekliyorduk, böyle geçiştireceğiz’ denebilir. Bu mevzu da bu türlü bir mevzu. Zira net bilgi yok hala bizde de. Metabolizma hakkında çok az bir bilgiye sahibiz. Evvelden ‘tamam genleri çözdük’ diyorduk artık de epigenetik diye bir şey çıktı. İnsanın içinde bulunduğu durumlara nazaran genlerin çalışma suratının değişebildiğini gördük. Tıpkı gen varyasyonunu taşıyan iki bireyde o genin neden olduğu durum bozukluğu farklı vakitlerde ortaya çıkabiliyor. Birebir gen varyasyonu var lakin şahısların hayat biçimleri farklı. İşte epigenetik bunları araştırıyor. O yüzden de evet, bu bilgiler çok kıymetli. Bunun yanında tabi ki de spekülatif şeyler olacak lakin biz bu spekülatif durumlara bakarsak bilimde bir arpa uzunluğu yol alamayız.” dedi.
DNA ile bireylerin yahut toplumların izlenmesi tasasına teknolojiyi örnek gösteren Ulucan kelamlarını şöyle tamamladı:
“Şu anda bilgisayar, cep telefonu ve internet sayesinde zaten beni izliyorlar nereye gittiğimi biliyorlar, DNA’ma gerek yok. Ama benim genetik yapımla ilgili bana karşı bir şey çıkabilir mi? Bu her zaman olabilir. Sadece genetik yapıyla değil, artık yapay zeka öyle bir noktaya geldi ki isteyen birçok veriyi elde edebiliyor. DNA’ya o aşamada gerek yok ama tabi DNA en net bilgiyi verecek. Bu çok büyük bir atılım ve çok büyük bir proje.” sözlerini kullandı. (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
