Türkiye, organ nakli operasyonu muvaffakiyetinde dünyanın en ileri ülkelerinden biri pozisyonunda. Lakin tecrübeli uzman ve ileri teknoloji-altyapı ile nakil başarısı çok yüksek olsa da, Türkiye’deki hastaların önünde kocaman pürüz var: Kadavradan kâfi organ bağışı olmaması! Hasebiyle, nakillerin büyük bir çoğunluğu akrabaların bağışladığı, yani canlı vericilerden yapılıyor. Sıhhat Bakanlığı’nın raporu da bu çarpıcı gerçeği gözler önüne seriyor: 2018 yılında gerçekleşen 2 bin 178 beyin vefatında, kadavra bağışı sayısı yalnızca 598’le sonlu kalmış. Yani, her 4 beyin vefatının yalnızca 1’inden organ bağışı alınıyor. Münasebetiyle yeniden tıpkı yıl 5 bin 597 organ naklinin 4 bin 162’si canlı vericiden yapılırken yalnızca bin 435’i kadavradan gerçekleştirilmiş. Türkiye canlı vericiden organ naklinde hem sayısal hem de başarılı sonuçları açısından dünya ile yarışır durumda.
“Aynı durumu kadavradan nakilde de gerçekleştirmek istiyoruz. Fakat canlı vericiden böbrek naklinde yılda 3 bin böbrek nakli ile dünya şampiyonu olan ülkemiz, kadavradan organ naklinde ise ne yazık ki son sıralarda” diyen Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. İbrahim Berber, kadavradan organ bağışı yetersizliğinde toplumda organ bağışı ile ilgili kulaktan kulağa yayılan efsanelerin büyük rol oynadığını belirtiyor.
Dr. Berber ile Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Ülkem Çakır, organ bağışı ve organ nakli hakkında hakikat sanılan yanlış bilgilere dikkat çekiyor. Uzmanların, organ bağışını engellediğine vurgu yaptığı o yanlış bilgileri şöyle sıralamak mümkün:
Yanlış: Organ bağışlayan kişi yarım insan olur
Doğrusu: Canlıdan canlıya yapılan organ nakillerinde ameliyat öncesinde alıcı ve vericiye epey ayrıntılı tetkikler yapılır. Böbrek vericisinin genel sıhhatinde rastgele bir sorun saptanırsa uygun verici olmadığına dair bilgi veriliyor. Sıhhatlerini riske atacak bir sorun saptanmazsa böbrek vericisi olmak sıhhati tehdit etmiyor. Beşerler tek böbrekle de bir ömür uzunluğu sağlıklı yaşayabilirler.
Yanlış: Diyabet hastası olduğum için böbrek nakli olamam
Doğrusu: Toplumda, nakil yapıldıktan sonra, bu nakil yapılan böbreğin de diyabet nedeniyle bozulacağına ve bu nedenle diyabet hastalarının böbrek nakli olamayacağına dair yanlış bir kanı var. Sanılanın bilakis diyabet böbrek nakli için bir mahzur oluşturmaz. Kronik böbrek yetmezliğinin en değerli sebeplerinden biri olan diyabet bilhassa kalp-damar sorunlarına neden oluyor. Diyabet hastaları böbrek nakli olduklarında diyalizin uzun vadede oluşturabileceği ve diyabet hastalığının da tetikleyeceği kalp-damar sorunlarından de korunmuş oluyorlar. Ayrıyeten böbrek naklinin beklenen ömür mühleti üzerine olan olumlu tesiri diyabetik hastalarda daha besbelli oluyor.
Yanlış: Böbrek nakli olursam çocuk sahibi olamam
Doğrusu: Kronik böbrek hastalığında, üreme yeteneğinde azalma ve gebe kalamama üzere sorunlar ortaya çıkabiliyor. Böbrek nakli olan hastalarda ise üreme ile ilgili işlevler düzeliyor. Böbrek hastaları, böbrek naklinden bir yıl sonra, gerekli denetimler yapıldığında çarçabuk gebe kalıp çocuk sahibi olabiliyor.
Yanlış: Hepatit C hastaları böbrek nakli olamaz
Doğrusu: Hepatit C olan hastalarda dikkat edilen en değerli bahis, karaciğer sirozu olmamaları. Sirozu olan hastalara böbrek ve karaciğer naklinin birlikte yapılması gerekiyor. Etkin Hepatit C virüs enfeksiyonu ve sirozu olmayan hastalarda ise böbrek nakli hastanın hayat kalitesini ve müddetini olumlu istikamette etkiliyor.
Yanlış: Organ bağışı dinen uygun değil
Doğrusu: İslam dini de dahil olmak üzere, tüm büyük dinlerde organ bağışına karşıt bir durum yok. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Şurası 6.3.1980 tarih ve 396 / 13 sayılı kararı ile organ naklinin caiz olduğunu açıklamıştır. Ayrıyeten bu kararda “organınızı vereceğiniz kişi, yaptığı yeterlilik ve kötülüklerden kendisi sorumludur” deniyor.
Yanlış: Organ bağışı benim tıbbi bakımımı tesirler
Doğrusu: Kişi hayatta iken ister organ bağışında bulunmuş olsun, isterse bulunmamış, bu durum onun tıbbi bakımını etkilemez. Zira insan hakları bildirgesine nazaran, her bireyin yaşama hakkı vardır. Hayatta iken organ bağışlayan kişinin organlarının kullanılması, lakin o şahsa tıbben yapılacak tüm tedaviler uygulandıktan sonra, tedaviye cevap alınamayıp beyin vefatın gerçekleşmesinin akabinde gündeme geliyor. Organ bağışından kelam edilebilmesi için hastanın ağır bakım kaidelerinde beyin vefatının gerçekleşmesi gerekiyor. Beyin vefatını saptayan kıymetli ve kesin tıbbi prosedürler var.
Yanlış: Organ bağışlarsam sonra bağışlamaktan vazgeçemem
Doğrusu: Bu kararı kişinin yakınlarına söylemesi kafidir. Beyin vefatı gerçekleştiğinde bağışı kıymetlendirecek olan bireyler, aile fertleridir. Bugün ülkemizdeki uygulamaya nazaran bağış kartı olsa bile aile fertleri müsaade vermedikçe organlar alınamaz.
Yanlış: Beyin mevtim gerçekleşmeden organlarımı alabilirler
Doğrusu: Hayır, beyin vefatı gerçekleşmeden organlar alınmaz. Organ bağışından kelam edilebilmesi için hastanın ağır bakım kaidelerinde beyin vefatının gerçekleşmesi gerekiyor. Bitkisel hayatta beyin sapı sağlam olduğu için kişi teneffüs, deveran üzere hayati işlevlerini devam ettirebiliyor. Beyin mevti (tıbbi ölüm) ise tüm beyin ve beyin sapı işlevlerinin tam ve geri dönüşümsüz olarak kaybıdır. Teneffüs ile deveran ağır bakım şartlarında ventilatör üzere dayanak makineleri ve ilaçlar ile lakin süreksiz sürdürülebiliyor. Beyin vefatı gerçekleştiğinde, kişi tıbben meyyit kabul ediliyor ve beyin mevti tanısı almış şahısların hayata dönmeleri mümkün olmuyor. Beyin vefatını bitkisel hayat ile karıştırmamak gerekiyor. Bu nedenle beyin mevti gerçekleştiğinde organ bağışı yapılıp organlar alınabiliyor.
Yanlış: Bağışlamam kâfi, ailemin bilmesine gerek yok
Doğrusu: Hayır! Ülkemizdeki kanunlar, kişi kendi organlarını hayattayken bağışlamış olsa bile, mevti sonrasında ailesine tekrar sorarak onay alıyor. Şayet aile müsaade vermezse, organları alınmıyor. O nedenle bağış yapsanız da, ailenize ya da ilgili şahıslara haber verip, organ bağışladığınızı ve muhtemel bir durumda bunu yetkililere söylemelerini istemenizde fayda var.
Yanlış: Organ nakli ameliyatında cenazenin bütünlüğü bozulur
Doğrusu: O vücutlar, organların değerini çok güzel bilen tabipler için kutsaldır ve çok büyük bir saygıyı hak etmektedirler. Kadavradan organ çıkarma süreci, yaşayan bir insanın ameliyatı kadar büyük bir dikkat ve itinayla yapılıyor. Organlar çıkarıldıktan sonra kesi yerleri mümkün olduğunca estetik dikişlerle dikilerek, vücudun hiçbir halde ziyan görmemesine büyük itina gösteriliyor.
TÜRKİYE’DE 26 BİN 442 KİŞİ KADAVRADAN ORGAN BEKLİYOR
2019 yılında, Türkiye’nin kadavradan organ bekleme listesinde toplam 26 bin 442 kişi yer alıyor.
· Böbrek: 22.684
· Karaciğer: 2.187
· Kalp: 1.115
· Pankreas: 287
· Akciğer: 77
· Kalp kapağı: 4
· Böbrek+pankreas: 9
· İnce bağırsak: 4
· Yüz ve saçlı deri: 1
