Psikiyatristler, ‘gerçek yaşam öyküsünden uyarlanılmıştır’ ibareli dizilerde kişi ismi gizlense de ruhsal problemleri olan bireylerin kıssalarının paylaşılmasının hasta mahremiyeti ihlali olduğuna dikkat çektikleri makalede değerli ikazlarda bulundu.
Türkiye’de son yıllarda yeni bir dizi dalgası hakim. ‘Gerçek Yaşam Öyküsü’nden Uyarlanılmıştır’ ibaresini hem ulusal yayın yapan kanallarda hem de fiyatlı dizi/film platformlarında sıkça görür olduk. ‘Ruhsal sorun yaşayan kişi ve kişilerin gerçek yaşam öyküleri, klinik görüşmeleri’nin gündüz jenerasyonundaki programlarda ve dizi senaryolarıyla ticari telaş güdülerek kullanımına psikiyatristlerden reaksiyon geldi. Uzmanlar, “Ruhsal sorun yaşayan bir bireyin ömür hikayesinin bir firmaya sunularak dizi haline getirilmesi konusunda, o şahıstan bir müsaade alınmış olması; o kişinin kendi hayatını televizyon ekranında görmesi ve diğerleri tarafından da görülmesinin yaratacağı ruhsal yükü hafifletmez. Bir öbür sakınca, bu dizilerin içerikleri incelendiğinde bayana, hayvana ve çocuğa şiddet, ensest ilgiler, cinsel istismar, fizikî ihmal ve fizikî istismar, duygusal ihmal ve istismar üzere travmatik tecrübeler abartılı bir biçimde izleyiciye sunulmasıdır. Bu imajların yayınlanmasında ruh sıhhati uzmanlarının bir kesim da olsa role sahip olmuş olmaları meslek etiğine aykırıdır” dedi.
Psikiyatristlerin Makalesi, Gülseren Buğdaycıoğlu’nu Akıllara Getirdi
Türkiye Psikiyatri Derneği’nde (TPD) misyonlu Psikiyatristler Prof. Dr. Mehmet Yumru ve Dr. Oğuzhan Herdi tarafından Klinik Psikiloji Dergisi’nin son sayısında yayımlanan ‘Günümüzde Kitle İletişim Araçları ve Ruh Sağlığı Alanında Etik’ başlıklı makalede, rastgele bir isim verilmese de; hasta öykülerini kitaplaştıran ve kitapları senaryolaştırılan bir isim akıllara geldi. Son yıllarda Türkiye’de çabucak hemen tüm kanallarda ‘gerçek yaşam öyküsünden uyarlanmıştır’ ibaresi bulunan dizilerin senaryolarında; Psikiyatrist Gülseren Buğdaycıoğlu’nun ismini sıkça görüyoruz. Buğdaycıoğlu’nun ismini birinci olarak TRT 1’de 2020 yılında yayımlanmaya başlayan Günahsızlar Apartmanı dizisi ile tanıdığımız Buğdaycıoğlu’nun ismini şu anda birçok kanalda psikiyatristin kitaplarından uyarlanan diziler ‘gerçek yaşam hikayesi’ ya da ‘gerçek yaşam öyküsünsen uyarlanılmıştır’ ibaresiyle izleyiciyle buluşuyor. Camdaki Kız, Çöp Adam, Yalıçapkını, Yüzyıllık Mucize, Ömer bunlardan yalnızca birkaç tanesi…..
Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Yumru.“Ruh Sağlığı Uzmanının Medyadaki Yeri Toplumu Bilgilendirmekten Öteye Gitmemelidir”
Psikiyatri Uzmanları; Prof. Dr. Mehmet Yumru ve Antalya Bilim Üniversitesi Klinik Psikoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Dr. Oğuzhan Herdi, Klinik Psikoloji Dergisi’nde, ‘‘Günümüzde Kitle İletişim Araçları ve Ruh Sağlığı Alanında Etik’ bahisli bir makale kaleme aldı. Meslektaşlarına, “Ruh sağlığı alanında önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelen kitle iletişim araçlarında yaşanan etik ihlaller için hepimize önemli görevler düşmektedir” davetinde bulunan Yumru ve Herdi, ‘ruh sağlığı uzmanlarının medyadaki görevinin televizyon ekranları başta olmak üzere görsel medyadaki yeri toplumu bilgilendirmekten ve uygun sağlık hizmetini alabilmesi adına yönlendirmekten daha öteye gitmemelidir’ hatırlatması yaptı.
Psikiyatri Uzmanı Dr. Oğuzhan Herdi.‘Gerçek Yaşam Öyküsü’ Uyarlamalı Dizilere Eleştiri!
Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Yumru ve Psikiyatri Uzmanı Dr. Oğuzhan Herdi tarafından kaleme alınan makalede; ulusal yayın yapan birçok televizyon kanalında yayınlanan gündüz programlarında sıhhat çalışanlarının konuk olarak alınması, dizi nesillerinde hasta ve doktor ortasındaki kapalılığın ‘gerçek yaşam öyküsünden uyarlanmıştır’ ibaresiyle transferi konusuna dikkat çekildi. Psikiyatristler Prof. Dr. Yumru ve Dr. Herdi, “Sağlık alanında diziler, sinemalar, gündüz jenerasyonunda yer alan programlar toplumun her vakit dikkatini cezbetme özelliğine sahip olmuştur. Bu nedenle her devirde hastanede geçen diziler ya da sinemalar ve bilhassa gündüz nesli olarak isimlendirilen programlarda sıhhat hizmeti verenlerin iştirakleriyle çekilen kısımlar ya da yalnızca sıhhat çalışanlarını konuk olarak alan programlar mevcuttur. Kelam konusu ruh sıhhati olduğunda ise bu işin tabiatında yer alan hasta mahremiyeti kavramı; psikoterapi odasında yalnızca psikoterapist ve hastanın yer alması, sürecin yalnızca o odada yer alan bireylere özel olması, insan ruhsallığının anlaşılmazlığı, kimi ruhsal hastalıkların tabiatı gereği sahip olduğu ve bazen toplum tarafından anlaşılması güç olan belirtilere sahip olması (sanrı, varsanı, fonksiyonel nörolojik belirtiler, takıntılar, zorlantılar vb.) bu alanı işin profesyoneli olmayanlar tarafından daha da cezbedici hale getirmektedir. Bu cezbedici özellikler son periyotta yurt içinde yayın yapan televizyonların içerik üreticilerinin de bir epey dikkatini çekmiş olmalı ki bugün hem fiyatsız hem de paralı televizyon kanallarında giderek artan sayıda programlar, diziler ve sinemalar kanalların yayın akışlarının büyük bir kısmını kaplamaya başlamıştır. Neredeyse her kanalda “Gerçek Yaşam Öyküsünden Uyarlanmıştır” ismi altında muhtemelen ruh sıhhati sorunu bulunan ve yardım arayışında olan bireylerin hayat kıssalarının eklemeler ve çıkarmalarla sunulduğu diziler mevcuttur. Daha da ötesi bir gündüz jenerasyonu programında şahısların gönderdikleri ses kayıtları ya da canlı telefon kontakları üzerinden aslında psikoterapi ya da muayenehane odasında yer alması gereken bilgilerin paylaşıldığı görülmektedir” tespitinde bulundu.
Ruhsal Bozukluğu Olanların Ömür Hikayeleri Dizi ve Sinemalarda Yer Almalı Mıdır?
Psikiyatristler Yumru ve Herdi, ruh sıhhati bozukluğu olan bireylerin hayat kıssalarının dizilerde ve sinemalarda yer almasının ve kitle irtibat araçları aracığıyla ticari korku güdülerek etik pahalara muhalif bir biçimde metalaştırılmasının sakıncalarının olduğuna dikkat çekti. Makalede, “Ruhsal bozukluğu olanlar, diziler ve filmlerde nasıl yer almalı ya da almamalıdır?” soruları çerçevesinde bu tıp yayınların sakıncalarına dikkat çekildi. Psikiyatri uzmanları, “Ruh sıhhati çalışanlarının televizyon ekranlardaki yeri neresidir, nasıl olmalıdır? Birinci olarak sakıncalarından başlamak gerekirse, hayat hikayesinin bir firmaya sunularak dizi haline getirilmesi konusunda o şahıstan bir müsaade alınmış olması o kişinin kendi hayatını televizyon ekranında görmesi ve öbürleri tarafından da görülmesinin yaratacağı ruhsal yükü hafifletmez. Bir öbür sakınca, bu dizilerin içerikleri incelendiğinde bayana, hayvana ve çocuğa şiddet, ensest bağlantılar, cinsel istismar, fizikî ihmal ve fizikî istismar, duygusal ihmal ve istismar üzere travmatik tecrübeler abartılı bir formda izleyiciye sunulmasıdır. Ruh sıhhati çalışanlarının temel vazifesi ruhsal şifa dağıtmak iken bu cins ruh sıhhati meseleleri olan bireyleri damgalama ve izleyenlerin örselenmesine yol açan bu imajların yayınlanmasında bir modül da olsa role sahip olmuş olmaları meslek etiğine alışılmamıştır. Tıpkı vakitte gözetici ruh sıhhati hizmetleri açısından bakıldığında da bu dizilerde sunulan travmatik tecrübelerle bireylerin nasıl baş edebileceğinin bilgisi sunulmamaktadır” vurgusunda bulundu.
Hasta Mahremiyeti Vurgusu!
“Mahremiyet önemli etik kurallardan biridir” hatırlatmasında bulunan Psikiyatristler Yumru ve Herdi, hasta ve danışandan alınan bilgilerin hasta ve danışan doktor ortasında kalması, bir televizyon programı üzerinden izleyici ile paylaşılmaması gerektiğini belirtti. Makalede ayrıyeten, Hasta Hakları Yönetmeliği’nde yer alan ilgili unsurlara yer verildi. Yönetmeliğin 21. Unsur b bendinde yer alan, “Muayenenin, teşhisin, tedavinin ve hasta ile doğrudan teması gerektiren diğer işlemlerin makul bir gizlilik ortamında gerçekleştirilmesini, hasta/danışan ile her türlü temasta mahremiyete saygı gösterilmesi zorunludur (*). Kişilerin özel bilgilerinin ve ruhsal süreçlerinin, kendi onamları olsa dahi, reyting amaçları ile bu şekilde sergilenmesi mesleki kurallara, insan haklarına ve temel etik kodlarına aykırıdır” hatırlatması yapıldı. Psikiyatristler Yumru ve Herdi, ayrıyeten bir psikiyatri doktorunun kitle bağlantı araçlarında sır saklama yükümlülüğünün olduğuna işaret ederek, Türkiye Psikiyatri Derneği Ruh Hekimliği Meslek Etiği Kuralları 7. Maddesi’nde açıkça tanımlanan; “Ruh hekimliği (psikiyatri) tıp biliminin bir dalıdır ve her ruh hekimi tıbbın evrensel etik ilkelerine uymak zorundadır (*)” hususuyla ihtarda bulundu.
“Vaka Öykülerinin Sunulması Ruh Sağlığı Eğitiminin Bir Parçası Olarak Kalmalıdır”
“Ruh sağlığı çalışanlarının televizyon ekranları başta olmak üzere görsel medyadaki yeri toplumu bilgilendirmekten ve uygun sağlık hizmetini alabilmesi adına yönlendirmekten daha öteye gitmemelidir” uyarısı yapan Prof. Dr. Yumru ve Dr. Herdi, “Vaka sunumları meslek eğitiminin bir parçası olmakla birlikte gerçek insanların vaka öykülerinin sunulması ruh sağlığı eğitimi ve bilimsel toplantıların bir parçası olarak kalmalıdır. Koruyucu ve bilgilendirici sağlık hizmeti olarak insana ve topluma dair gözlemlerin halka sunulmasının yanında bu bilgilerle ne yapacakları ve nasıl baş edeceklerinin de sunulması gerekmektedir” dedi. (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
