Kelebek hastalığı, otoimmün hastalıkların en tipik örnekleri ortasında yer alıyor. Sistemik lupus eritematozus (SLE) hastalığına yakalanan kişinin bağışıklık sistemi, kendi bedenine ilişkin dokuları tanımada sorun yaşıyor, onları “yabancı” olarak görüyor ve kendi dokularına savaş açıyor.
Ağır seyredebilen ve tedavi edilmezse hayati tehdit yaratabilen kelebek hastalığı, en çok 15-45 yaş ortasındaki, yani doğurganlık çağındaki genç bayanlarda görülüyor. Nadiren çocuklarda, yaşlılarda ve erkeklerde de SLE ortaya çıkabiliyor.
Romatoloji Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Soy, kelebek hastalığının görülme yaşı ve sıklığıyla ilgili, “Sistemik lupus eritematozus hastalığı her yaşta görülebilir. ABD’de elde edilen datalara nazaran SLE, yüz binlik bir erişkin popülasyonunda yılda 3-6 yeni hasta sıklığındadır. Yani her yıl yüz bin kişinin 3 ila 6 kadarında yeni SLE hastalığı gelişir. Ülkemizde sıklığın biraz daha düşük oranlarda olduğu düşünülmektedir” değerlendirmesinde bulunuyor.
SLE hastalarına soğuk günler için ikaz yaparak kışın sıkı giyinmelerini, enfeksiyondan korunmalarını, mevsime uygun beslenmelerini, özetle bağışıklık sistemlerini güçlü tutmalarını öneren Romatolog Prof. Dr. Mehmet Soy, 5 soru-5 karşılıkla kelebek hastalığını şöyle anlatıyor:
1- Kelebek hastalığı (SLE) nedir?
Lupus, burun sırtından yanaklara hakikat uzayan, güneşe maruz kalmakla artan kızarıklık, eklemlerde ağrı ve şişme, ateş, kilo kaybı üzere belirtiler gösteren, böbrek, akciğer, beyin, kalp, kemik iliği üzere birçok organı etkileyebilen kıymetli bir hastalıktır. Oluşum düzeneği; bağışıklık sisteminin kendi bedenimize ilişkin dokuları tanımada problemler yaşaması ve kendi dokularımıza karşı savaş vermesidir. Yani SLE bir otoimmün hastalıktır.
2- Kelebek hastalığının nedenleri nelerdir?
Lupus hastalığının gerçek sebebi bilinmemektedir. Fakat, eldeki bilgiler değerlendirildiğinde genetik, enfeksiyonlar, hormonlar, ultraviyole ışınları ve kimi kimyasal hususlar ile alakalı olduğu düşünülmektedir. Bu faktörlerin tesiriyle, bağışıklık sistemi olağan dışı fonksiyonlarda bulunarak kendi dokularına karşı savaş vermeye başlamaktadır. Sonuç olarak SLE genetik olarak yatkın bireylerde, kimi çevresel faktörlerin tetiklemesi ile oluşan bir hastalıktır.
3- Kelebek hastalığının belirtileri nelerdir, lupus hangi organları yahut sistemleri tesirler?
SLE, birden çok sistemi etkileyen bir hastalıktır. Açıklanamayan ateş, kilo kaybı üzere bünyesel belirtiler, deri ve mukozalarda yaralar, eklem ağrısı ve şişmesi, hematolojik (kan) bulguları, böbrek, akciğer, merkezi hudut sistemi tutulumu olabilir. Lupus hastalığında en sık görülen belirtillerin kimilerini şu biçimde sıralayabiliriz:
– Yorgunluk.
– Halsizlik.
– Burun ve yanaklarda kelebek halinde döküntü. Cildin, güneşe maruz kaldığı her yerinde bu döküntü ve kızarıklıklar oluşabilir.
– Damar iltihabı. Tırnakların etrafında leke formunda cilt altı kanama, ağız mukozasında iltihaplanma yapabilir.
– Saç dökülmesi olabilir.
– Parmak uçlarında soğukta ortaya çıkan beyaz ve mor renk değişiminin olduğu raynaud sendromu gelişebilir.
– Eklem ağrısı, eklem iltihabına bağlı şişme, kızarma ve ısı artışı olabilir.
– Kaslarda ağrı ve iltihap gelişebilir.
– Böbrek tutulumu hastaların %70’inde görülür. Ağır hadiselerde böbrek yetmezliğine kadar gidebilen böbrek iltihabı görülebilir.
– Migren, epilepsi, inme, istikrar sorunları üzere belirtiler ve ruhsal sorunlar olabilir, inme gelişebilir.
– Sindirim sorunları yaşanır.
– Göğüs ağrısı üzere akciğer ya da kalp zarında iltihaplanma bulguları vardır. Kalp zarı iltihaplanması, yani perikardit lupusta sıktır.
– Zatürre (pnömoni) gelişebilir.
– Lenf nodları, dalak ve karaciğerde büyüme olabilir.
Prof. Dr. Mehmet Soy 4- Kelebek hastalığı (Lupus) tanısı nasıl konur?
Öncelikle hastanın ayrıntılı hikayesi ve fizik muayenesi yapılır. Açıklanamayan eklem ağrıları, deride bilhassa güneş gören alanlarda kızarıklıklar, ateş, kilo kaybı üzere yakınmaların varlığında hasta tetkik edilmelidir. Genel biyokimyasal testler, idrar testleri, Anti- Nükleer Antikor (ANA), ENA, anti-dsDNA, kompleman seviyeleri, kimi virüslere yönelik araştırmalar, akciğer grafisi üzere birçok tetkik yapılır. Duruma nazaran ek analizler, deri lezyonu varsa biyopsi yapılabilir. Ayrıyeten böbrek tutulumu düşünülen hastalardan böbrek biyopsisi yapılması gerekebilir. Tutulan organlara yönelik ek tetkikler de yapılabilir.
4- Kelebek hastalığı nasıl tedavi edilir, tedavide muvaffakiyet oranı nedir?
SLE tedavisi, birçok iltihaplı romatizmada olduğu üzere uzun ve karmaşıktır. Genel olarak hastaların uzun vadeli güneşten kaçınmaları, sistemli bir hayat sürmeleri, enfeksiyonlara karşı tedbir almaları- aşılanmaları, tertipli beslenmeleri, kimyasal içerikli besinlerden uzak durmaları, çok gerilimden kaçınmaları önerilir. Ayrıyeten takiplerini aksatmamaları, ilaçlarını tabiplerine müracaattan kesmemeleri, bayan hastaların gebelik planlarını kesinlikle tabibe müracaatları gereklidir. Bilhassa organ tutulumu olan hastaların yüksek doz ve uzun vadeli kortizon kullanması gerekebilir.
“ORGAN TUTULUMLARI HAYATI TEHDİT EDEBİLİR”
Tedavi edilmeyen kelebek hastalığının bedende yaratacağı tesirlere de değinen Soy, “SLE’ye bağlı olarak gelişen böbrek, beyin üzere organ tutulumları ve enfeksiyonlar hasta hayatını tehdit edebilir. Ayrıyeten kullanılan ilaçlar nedeni ile de hastanın ziyan görmesi mümkündür” diye konuşuyor.
5- Kelebek hastalığından korunmak mümkün mü?
Kelebek hastalığında genetik yatkınlığın çok değerli bir faktör olduğunu lakin kimi çevresel etkenlerin de genetik yatkınlığı arttırıp hastalığı tetiklediğini vurgulayan Dr. Mehmet Soy, ultraviyole ışınlarının bunların tetikleyiciler ortasında en yeterli bilinenlerden olduğunu belirtiyor.
Soy, kelebek hastalarının daha rahat yaşamalarını sağlayacak önlemler hakkında ise şunları söylüyor:
“SLE hastalarının güneşe çıkacakları vakit yüksek faktörlü (50 ve üstü) güneş kremleri kullanmaları, şapka takmaları, uzun kollu giyinmeleri, güneş ışınlarına maruziyeti azaltma bakımından değerlidir. Ayrıyeten sigara içimi de yatkın bireyde hastalığın tetiklenmesine yol açabilir. Sigara içmenin, anti-DNA antikorlarını tetiklediği gösterilmiştir. Ayrıyeten sigara antimalaryal değimiz kimi ilaçların aktifliğini de azaltabilir. SLE riski yüksek olan şahısların sigara içmemesi, içiyorsa bir an evvel bırakması önerilir. Enfeksiyonlardan korunmak değerli olabilir. Kışın sıkı giyinmek, mevsimine uygun beslenmek, meyve-sebze yemek, kâfi uyku uyumak, nizamlı spor yapmak bağışıklık sisteminin tertipli çalışması için değerlidir. Ayrıyeten gerilimden uzak ömür önerilir.”
KELEBEK HASTASI ÇOCUKLARDA TERTİPLİ TABİP TAKİBİ ÖNEMLİ
Çocuğunda kelebek hastalığı olan ailelerin dikkat edeceği noktalardan biri de nizamlı tabip takibi. Bunun yanı sıra ailelerin, çocuklarının tedavilerini aksatmadan uygulamaları ve doktorun teklifleri doğrultusunda davranmaları, hastalığın denetim altında tutulması açısından kıymetli.
