Şizofreni hastalarının beyinleri 100 yıldan uzun bir müddettir hem makroskopik hem de mikroskobik seviyede inceleniyor. Lakin saptanan farkların hastalığın sebebi mi, sonucu mu olduğu şimdi tam olarak ayırt edilebilmiş değil.
Psikiyatri Uzmanı Tabip Alper Evrensel, şizofreninin beyin kimyasında yarattığı tesir hakkında şunları söylüyor:
“Örneğin; şizofrenlerin beyin hacimleri daha azdır. Bunun sebebi ise şizofreni beyninde nöronlar yapısal olarak daha makus durumdadır ve çabuk ölmeye eğilimlidir. Nöron kaybına bağlı olarak hacimsel azalma meydana gelir. Buradan hareketle şizofreniye 150 yıl evvel ‘erken bunama’ ismi verilmiş olmasının münasebeti anlaşılabilir. Şizofreni beynine daha moleküler seviyede bakacak olursak beynin farklı bölgelerinde serotonin, dopamin üzere beyin kimyasallarının seviyelerinin artma yahut azalması formunda özetleyebileceğimiz bir grup problemler ortaya çıkmaktadır. Günümüzde ilaç tedavileri bu dengesizlikleri giderme ve nöroileticilerin olması gereken düzeylere gelmesini sağlamak emeline yöneliktir.”
KİMLER ŞİZOFRENİ RİSKİ ALTINDA?
“Şizofreninin sebebi tıp teknolojisindeki devasa ilerlemeye karşın şimdi net olarak aydınlatılabilmiş değildir” sözünü kullanan Dr. Üniversal, genetik faktörlerin rolüne dikkat çekiyor:
“Şizofreni teşhisli aile bireylerinin varlığı hastalığın ortaya çıkma mümkünlüğünü arttırmaktadır. Lakin bu risk ve oran net olarak belirlenememektedir. Tüm genetik gereci birbirinin tıpkı olan tek yumurta ikizlerinde bile hastalığın birlikte görülme oranı % 100 değildir. Yakın vakitte yayımlanmış yaklaşık 32 bin ikiz üzerinde yapılan bir araştırmada tek yumurta ikizlerinin %33’ünde, çift yumurta ikizlerinin ise %7’sinde şizofreni saptanmıştır. Son yıllarda bu durumu açıklamak üzere epigenetik sistemler, beslenme ve çevresel hayat şartları üzerine yoğunlaşılmıştır.”
Şizofreninin görülme sıklığının erkek ve bayanda farklı olduğunu lisana getiren ve “Şizofreni erkeklerde bayanlardan yaklaşık 1,5 kat fazla görülmektedir. Hastalığın gidişatı, belirtileri ile tedaviye alınan cevapta da bariz farklılıklar vardır ve erkekler daha şanssızdır. Bu durumun altında ise genetik ve epigenetik farkların yattığı düşünülmektedir” diye konuşan Psikiyatri Uzmanı, şizofreninin belirtileri ile ilgili şunları söylüyor:
“Şizofreni iki farklı görünümle kendini gösterebilir. Birinde içe kapanma ön plandadır. Çarçabuk depresyon olarak değerlendirilebilecek bu durumun içinde toplumsal temastan kaçınma, motivasyon azalması, duygusal donukluk ve dikkat azalması görülür. Başka tablo ise çok daha gürültülüdür. Bu tipte ise çok öfke yansıları, takıntılar, alınganlıklar, kurgular, kuşkular, endişeler ve halüsinasyonlar ortaya çıkar. Lakin şizofreninin başlangıç tablosu mikrobik bir hastalığın kuluçka periyodu üzere asıl hastalıktan farklı bir görünüm arz eder ve kimi vakit senelerce bile sürebilir. Bu süreç boyunca tecrübeli bir psikiyatristin nezareti altında kalınmalı ve aşikâr şizofreniye dönüşmeden önü alınmaya çalışılmalıdır.”
ŞİZOFRENİ GENÇLİK YILLARINDA ORTAYA ÇIKIYOR
Şizofreninin ekseriyetle 20 yaşından sonra görülmeye başladığını söz eden Kozmik, “En riskli yaş aralığı 20-25 ortasıdır. Aslında şizofreniyle ilgili beyin kimyası değişikliklerinin ergenlikle birlikte başladığı, beynin ergenlikteki hormon değişiklikleri karşısında istikrarını kaybettiği ve 20 yaş civarında belirti verir duruma geçtiği düşünülmektedir. Emsal formda doğum sonrası ve menopozu takiben hormon değişikliklerinin akabinde yahut kas gelişimi hedefiyle uygunsuz halde kullanılan sentetik hormon ilaçlarına bağlı olarak başlayan olgular da vardır. Orta ve ileri yaşlarda başlayan olgular da bulunmakla bir arada hastalık mutad olarak gençlikte başlar” diyor.
Psikiyatri Uzmanı Tabip Alper Kozmik Paranoid şizofreni, hastalığın toplumda en fazla bilinen hali. Paranoyaların yüklü olduğu bu cinsin dışında şizofreninin farklı formlarda görülebildiğini tabir eden Psikiyatrist, şöyle devam ediyor:
“Şizofreni denince akla çabucak paranoya gelmektedir. Paranoid tip bu nedenle en bilinen şizofreni tipidir. Bu çeşitte hastada niyet bozukluğu ön plandadır. Yani kendisini özel, kıymetli bir kişi olarak örneğin; İsa peygamberi doğuracak Meryem ana olarak düşünebilir. Bu bozuk fikre sıklıkla kendisine ziyan verileceği tarafınca inançlar ve işitme halüsinasyonları da eşlik eder. Kendisini değerli ve tehlikeye açık görmesinden ötürü da gergin ve huzursuzdur. Öbür bir şizofreni tipinde ise hasta son derece garip, acayip, dağınık bir haldedir. Konuşması anlaşılmaz, özbakımı berbattır, saç-sakal birbirine girmiş, kendi kendine konuşup gülen bir hâldedir. Kendi iç dünyasına o derece dalmıştır ki dışarıya karşı ilgisi neredeyse hiç kalmamıştır. Yanında düşüp bayılsanız geçer sarfiyat. ‘Tortu’ ismi verilen bir diğer cinsinde ise uzun yıllardır devam eden hastalığın geride bıraktığı hasar görülür. Bu tıp hastalar bir nevi çorak bir topraktır. Bu toprakta hiçbir his yahut niyet yetişmez. Bu hastalar yıllar sonra içine kapanmış, çok az konuşan, toplumsal bağlantıdan kaçınan, cinsel dürtü bile hissetmeyen bir duruma evrilir.”
“ŞİZOFRENİ HASTALARINDA ŞİDDET EĞİLİMİ GÖRÜLEBİLİR”
“Zaman vakit basına da yansıyan şiddet yahut cinayet olaylarında failin şizofreni hastası olması, hastalıkla ilgili önyargıların doğmasına neden olabiliyor. Bu bağlamda şizofreni hastası öbürleri için tehlike yaratır mı ve ne vakit yaratır? Şizofreni hastasının hem yakın etrafı hem de toplumdaki öbür beşerler açısından risk oluşturduğunu söylemek hakikat mu?” biçimindeki soruya Dr. Evrensel’in cevabı şöyle:
Şizofreni hastalarında vakit zaman şiddet eğilimi görülebilir. Hastalığın etkin fazında paranoya kanıları nedeniyle kendisini tehdit altında hisseden hastalar daha gergin ve hudutlu olurlar. Aile bireylerinin ve hatta tabibinin bile kendisine ziyan vereceğinden, zehirleyebileceğinden şüphelenebilirler. Bu kurallar altında kendilerini korumak maksadıyla saldırganlık yapabilirler. Ne yazık ki bu saldırganlığın cinayete kadar varabildiği olgular bulunmaktadır. Lakin geniş örneklemli araştırmalara nazaran tüm cinayetler ortasında şizofrenler tarafından işlenenlerin oranı %6,5’dir. Cinayetin, bir şizofren tarafından işlendiği vakit oluşan sansasyon seviyesiyle karşılaştırılacak olursak aslında bu sayı epeyce düşüktür. Toplumda antisosyal kişilik bozukluğu yani psikopat olan bireylerin görülme oranı ve psikopatların cinayet eğilimleri düşünüldüğünde şizofrenideki cinayet oranı nispeten geride kalmaktadır. Şizofrenlerin unsur ve alkol kullanmasının cinayet oranını 8 kat arttırdığını da eklemek gerekir. Yani cinayet direkt hastalıkla bağlantılı olana göre daha çok unsur kullanımı tarafından tetikleniyor üzere görünmektedir. Husus kullanmayan, tedavisini aksatmayan şizofreni olguları genel olarak karıncaya bile ziyanı olmayacak kadar munistir.”
Şizofreni hastalarıyla birebir ortamda yaşayanların hastaya yaklaşımı konusuna da değinen Üniversal, “Şizofreni hastalarının çoğunlukla hastalık şuuru yoktur. Yani hasta olduklarına inanmazlar ve tedaviye gerek görmezler. Genelde ilaç içmeyi istemezler ve aksatabilirler. Hasta yakınlarına düşen en değerli misyon hastanın tedavisini takip etmektir. Böylelikle rastgele bir aksamaya meydan verilmez ise hastalığın nüksetmesi ihtimali en aza indirgenmiş olur. Bu doğrultuda günümüzde aylık ve hatta 3 aylık vakit aralıklarıyla iğne yapmak suretiyle tedaviyi garanti altına almaya dönük ilaç seçenekleri vardır. Ayrıyeten şizofreni hastalarının alkol ve unsur kullanımı eğilimlerinin fark edilerek denetlemesi, şiddet eğilimi açısından çok değerli bir önlem olacaktır.” teklifinde bulunuyor.
“İLAÇ TEDAVİSİ ÖMÜR UZUNLUĞU SÜRMELİ”
Şizofreni tedavisinde birinci sırayı ilaçların aldığını ve tedavinin ömür uzunluğu sürmesi gerektiğini aktaran Psikiyatri Uzmanı, hastanın genetik yapısına nazaran belirlenen, “kişiye özel tedavi” anlayışı çerçevesinde, hastaya en uygun ilaç ve dozun verilmesine yardımcı olan farmakogenetik tahliller yapılabildiğini söylüyor.
Hastalığın alevli periyotlarında hastanın tedaviyi reddetmesi nedeniyle ilaç tedavisinin çok sıkıntı olabildiğine vurgu yapan Dr. Alper Evrensel’in verdiği bilgiye nazaran bu türlü vakitlerde hastaneye yatış gerekebiliyor ve ilaçlara ek olarak elektroşok tedavisi uygulanabiliyor. Ayrıyeten son yıllarda kullanım alanına giren derin TMU (Transkraniyal Manyetik Uyarım) prosedürüyle de şizofreni tedavisinde başarılı sonuçlar almak mümkün olabiliyor.
