Bağışıklama Platformundan Aşı Uyarısı Geldi!

Bağışıklama İçin Güçbirliği Platformu tarafından yapılan açıklamada, “Türkiye’de, günümüzde bağışıklama hizmetleri deneyimlerimizle uyumsuzdur ve kazanımlarımız tehlikededir!” denildi.

Kazanımlarımız

Bağışıklama dünyada en büyük muvaffakiyet hikayelerinden birisidir. Aşılar sayesinde her yıl milyonlarca mevt ve sakatlık önlenmektedir (1). Ülkemizde yürütülen aşılama çalışmalarıyla çiçek hastalığı 1959’dan, çocuk felci hastalığı 1998’den bu yana görülmemektedir. Yenidoğan tetanosu 2009’dan, kızamıkçık 2019’dan bu yana hedeflenen sıklık seviyesinin altına çekilmiştir. Difteri (kuşpalazı) hastalığında 2004’ten sonra yalnızca 1 (2011) olgu görülmüştür.

DSÖ’nün tüm dünya çocukları için önerdiği aşılar Ulusal Aşı Takvimimizde yer almamaktadır.

Genişletilmiş Bağışıklama Programını (GBP) 1985’teki Ulusal Aşı Kampanyasından bu yana uygulayan Türkiye, Dünya Sıhhat Örgütü’nün tüm dünya çocukları için önerdiği rotavirüs ve human papilloma virüs aşılarını şimdi Ulusal Aşı Takvimi’ne eklememiştir. Her iki aşıya da eczaneler aracılığıyla ulaşılabilmektedir. Ne var ki, rotavirüs aşısının 1 dozu 1.741 TL ($53.51); HPV aşısının 1 dozu 3.225 TL’dir ($99.09). Bu yüksek fiyatlar toplumun büyük bir bölümü için karşılanabilir değilken -asgari fiyat 17.002 TL ($522.39)-; bu aşılara rotavirüs ishali ve servikal kanser hastalıklarının morbidite ve mortalite yükü nispeten daha az olan varsılların erişimi imkanlıdır. Bu durum aşılama takviminde yer alacak aşıların seçimiyle gelişen/geliştirilen bir eşitsizlik kaynağı olarak dikkate alınmalıdır.

Yürütülen bağışıklama programı hala çocukları müdafaa yönelimlidir. DSÖ’nün önerdiği üzere hayat uzunluğu bağışıklamaya evriltilmemiştir.

Aşılar şahısları hastalıktan koruduğu için; çocukları gelişme geriliğinden, eğitimin aksamasından korur, akranlarıyla oynayarak, öğrenerek birlikte büyümesine katkı sağlar. Yetişkinlikte, ömürde etkin ve katkı sağlayıcı potansiyellerini güçlendirir. Yaşlılıkta engelli olmayan ömür yıllarını arttırır. İnsanların hayat kalitesini artırır, önlediği hastalıklar ve komplikasyonları nedeniyle sıhhat harcamalarında tasarrufa katkı sağlar Ülkemizde çocukluk periyodundan itibaren şahısların bağışıklığın devamının sağlanması için pekiştirme dozu gerektiren difteri, tetanos, boğmaca aşılamaları, sırf Td bileşiminde hamileler için programdadır. Erişkin sağlamların, risk kümesinde olan hastaların bağışıklanmasına yönelik hizmet sunumu ve sonuçları GBP’nin asli ögeleri üzere görünmemektedir. Hamilelere grip aşılaması reçete edilirse geri ödeme kapsamında ise de, hamilelerin ne kadarının aşılanabildiğine dair bilgiye erişilememiştir (4). Yaşlıların TdaB, grip ve pnömokok aşılamalarının da Türkiye’deki kapsayıcılığı çok düşüktür ve bu aşılamaların gerçek ve ciddiyetle yönetilmesiyle Türkiye’de her sene meydana gelen binlerce mevt önlenebilecektir.

DSÖ’nün hastalık eliminasyonu-eradikasyonu, amaçları doğrultusunda önemli tehditler altındadır.

DSÖ, servikal kanserin eliminasyonu stratejisi kapsamında, 2030 yılına kadar 15 yaş altı kız çocuklarının en az %90’ının HPV aşısı ile aşılanmasını hedeflemiştir. 2020’de açıklanan bu maksada karşın Türkiye, Sıhhat Bakanı’nın aşının fiyatsız olacağı duyurusuna karşın, şimdi HPV aşılamasını ulusal takvime eklememiş durumdadır. İnisiyatif Sıhhat Bakanlığı’ndadır ve bunun gecikmesi toplumda ve bizlerde kaygıları artırmaktadır. Aşının değerinin farkındalığına uygun hareket edilmelidir. DSÖ datalarına nazaran bu yıl prestijiyle dünya çapında 137 ülke HPV aşılarını ulusal programlarına dahil etmiş bulunmaktadır. Avrupa Hastalık Tedbire ve Denetim Merkezi’ne nazaran 30 Avrupa ülkesinden 28’inde 9-14 yaş ortası kız ve erkek çocukları bağışıklama program kapsamında HPV aşısı ile aşılanmaktadır (5).

Bağışıklama hizmetlerinin idaresi ülkemizin tecrübeleri ve bilimsel birikimlerle uyumlu değildir. Sürveyans bilgileri toplanma emeline uygun kullanılmamakta, paylaşılmamaktadır.

İllere nazaran aşılanma oranları Türkiye’de paylaşılmasa da, DSÖ kaynaklarından derleyebildiğimiz DSÖ sistem performansı datalarına nazaran: DBT3 için 81 ilin 69’unda; kızamık içeren aşılarda ise 1. doz için vilayetlerin 40’ında, 2. doz için ise vilayetlerin 43’ünde %95 ve üzerinde kapsayıcılık sağlanabilmiştir (6). Tam aşılı oluşta fakirler için (7), kızamık aşılamasında da Doğu ve Güneydoğu Anadolu için eşitsizlik dikkate pahadır (8).

Türkiye’de sistemsiz göç kaynağı olarak öne çıkan Afganistan’ın (9) polio ve kızamık açısından endemik oluşu kazanımlarımızı müdafaa konusundaki kaygılarımızı canlı tutmaktadır. Gerçekten Türkiye, 2022 Aralık ayında başlayan ve şimdi sönümlenmeyen bir kızamık salgınını (Şubat 2024 itibarıyla 5.285 olgu) yaşamaktadır (Şekil 2) (10, 11). Kızamık hastalığının doğal seyrine karşıt bir biçimde hiç vefat bildirimi yapılmamıştı. Hadiselerin yere nazaran dağılımı halkın bilgisine sunulmamıştır.

Aşı ile önlenebilir hastalıklar sürveyans bilgilerinin kamuoyuyla paylaşılmaması; hastalık ve vefat, aşı sonrası istenmeyen tesir, aşılama oranları bilgilerinin paylaşılmamasıyla büyütülen belirsizlik, aşı karşılarına yalan-yanlış bilgi yayma serbestisi, aşılama hizmetlerinin örgütlenmesi ve sunum sürecinden kaynaklanan güvensizlik- yetersizliklere ek olarak aşı sağlamada yaşanan lojistik meseleler toplumun aşılanmaya karşı inancını önemli biçimde sarsmıştır. Türkiye’de aşıların inançlı olduğunu düşüneneler sırf %43 iken, inançsız bulanlar %24,4 üzere çok yüksek bir seviyededir (12). Aşı savunuculuğu için Bağışıklama için Güçbirliği kurmak zorunda kalınmıştır (13).

Hiçbir aşı yaptırmayanlar Türkiye Nüfus ve Sıhhat Araştırması (TNSA) bulgularına nazaran 2003’te 12-23 aylık çocuklarda %2,8 iken 2018’de %2,2 olarak saptanmıştır (3). COVID-19 pandemisini ve infodeminin dünya genelinde gözlenen aşılamaya olumsuz tesirinin Türkiye’de ne boyutta olduğu bilgisinden yoksunuz. Dahası bir yanda, ülke içinde eşitsizlik mağdurlarının ağır olduğu bölgede 11 milyon dolayında insanı etkileyen ve sıhhat sistemini çökerten sarsıntı, öbür yanda bağışıklama ile ilgili toplumu temsil eden bilgilerin kaynağı olarak TNSA 2023’ün şimdi yapılmamış olduğu bilgisi aşı ile önlenebilir hastalıkların durumunu manaya ve tedbire bağlamında önemli tasa vericidir.

COVID-19 pandemisi sürecinde anlaşıldığı üzere aşı diplomatik olarak bir yumuşak güç aracı olabilmektedir. Yanı sıra aşı ile önlenebilir hastalıkların ve bu hastalıklara karşı aşılamanın, sırf hastalananlarla ya da aşılananlarla sonlu olmayan tesirleri (hastalığın salgına dönüşmesi ya da aşılama ile salgınların önlenmesi-dışsallıklar), devleti, sağlamların sıhhatini muhafaza, salgını tedbire sorumluluğu ile yükümlü̈ kılmaktadır. Bu yükümlülüğün ülkemizde eksiksiz olarak yerine getirilmediğinin, bilakis, aşıların ve topluma yönelik bağışıklama hizmetlerinin sıhhatimize katkılarının değersizleştirildiğinin farkında olarak, “bir insan hakkı” konusu olan aşı savunuculuğunu, sıhhat ve ömrün savunuculuğunu sürdürmek konusunda kararlılığımızı söz ediyoruz. Sıhhat yöneticilerine ve alandaki tüm uygulayıcılara toplum sıhhatine yönelik sorumluluklarının başında gelen bağışıklama hizmetlerini, tecrübelerimize ve mevcut bilimsel bilgiye uygun ve kararlı bir halde geliştirmeleri davetimizi yineliyoruz (5).

Kaynaklar

1. WHO. The Power of Vaccine https://who.canto.global/pdfviewer/viewer/viewer.html.
2. WHO. Diphtheria reported cases and incidence https://immunizationdata.who.int/global/wiise-detail-page/diphtheria-reported-cases-and-incidence?CODE=TUR&YEAR=.
3. Eskiocak M, Türkiye’de Bağışıklama Hizmetlerinin Durumu ve Bağışıklamada Eşitsizlikler, Türkiye Sıhhat Raporu 2020, Halk Sıhhati Uzmanları Derneği, https://www.halksagligiokulu.org/Kitap/DownloadEBook/a35b8034-2993-460e-9d1c-816b46a3e5b2.
4. Routine immunization summary – WHO European Region, 2022, 19 Sept. 2023, https://cdn.who.int/media/docs/librariesprovider2/euro-health-topics/vaccines-and-immunization/eur_ri_summary_en_2022.pdf?sfvrsn=1a86cfc0_2&download=true.
5. Eskiocak M. Tanır NG. Aşının bedelinde dönüşüm. Türk Tabipleri Birliği. https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/asi_dosya.pdf.
6. Sağlıklı Bir Gebelik için Tetanos, COVID-19 ve Grip Aşılaması. Türk Tabipleri Birliği. https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/bagup_halk_icin_bilgi_notu.pdf
7. HPV Bağışıklaması: Aşıyla Önlenebilen Kanser. Türk Tabipleri Birliği. https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=0ca8f6d4-e81f-11ee-bb11-586c131e5d77.
8. WHO. System Performance. https://immunizationdata.who.int/global/wiise-detail-page/system-performance?ISO_3_CODE=&YEAR=)
9. Ministry Interior of Turkey. Distribution of irregular migrants by citizenship by year, https://en.goc.gov.tr/irregular-migration.
10. WHO. Country monthly aggregate notification for measles https://data.euro.who.int/cisid/default.aspx?TabID=546760.
11. Kızamık Sürüyor. Türk Tabipleri Birliği. https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=b9f2c0bc-3b87-11ee-a371-1ba3e07bc56a.
12. State of the world‘s health in the aftermath of the COVID-19 pandemic. Institute For Health Metrics And Evaluation. https://vizhub.healthdata.org/pandemic-recovery-survey/#vaccines.
13. Bağışıklama İçin Güçbirliği Platformu: Herkes İçin Uzun Bir Ömür ve Sağlık… Aşı Yaşatır! Türk Tabipleri Birliği. https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=1b1d48bc-c7b2-11ec-8bef-40694c436a49.

Çalışmaları için TTB Aşı Çalışma Grubu’ndan Prof. Dr. Muzaffer Eskiocak ve Uzm. Dr. Bahar Marangoz’a teşekkür ederiz.

Bağışıklama İçin Güçbirliği Platformu
Türk Tabipleri Birliği (TTB)
Halk Sıhhati Uzmanları Derneği (HASUDER)
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK)
Türk İmmünoloji Derneği
Türkiye Aile Tabipleri Uzmanlık Derneği (TAHUD)
Sıhhat ve Toplumsal Yardım Vakfı (SSYV)
Türkiye Ulusal Pediatri Derneği

(BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)

Kaynak : TTB