1.İşlerin nasıl yürüdüğü hakkında çocuğunuz teoriler oluştururken onu izleyin. Çocukları bilhassa oyun oynarken izleyin. Oyunlar esnasında neyi anlamaya çalıştıklarını gözlemleyin. Örneğin yeni hareketlenmeye başlayan çocuklarda sık görülen mutfak dolabı yahut gibisi şeylerin kapısını açıp kapatma davranışı. Bu davranışı gözlemlediğinizde şahit olacağınız şey çocuğunuzun kapıların açılıp kapanmasına dair yeni bir teori geliştirmiş olduğu ve birçok şeyi gibisi formda açılıp kapanıyor mu diye denetim ettiği olacaktır. Çocuğunuz objelerin ve gitgide daha da soyutlaşacak olan fikirlerin işleyişine dair keşifler ve mantık zincirleri kurmakla meşgul.
2.Çocuğunuzun merakını destekleyin.
Çocuklar dünyaya bilme ve manaya dürtüsü ile gelirler. Deneyimledikleri, şahit oldukları şeylere bakarken kocaman açılmış gözlerindeki ilgi ve merakı görmemek imkansız. Bu dürtü etrafın ketlemesine yahut yönlendirmesine bağlı olarak körelebilir yahut teşvik edilebilir. Doğrusu ilgi ve merakını gözlemlemek ve onu desteklemenizdir.
Uğraş verdikleri husus ve işlerde çabucak müdahale etmektense gereksinim duyduklarında sizden dayanak talep edebilecekleri bir uzaklıkta durarak, kendi kendilerine uğraş vermelerine müsaade verin. Böylelikle obje ve kanılara dair özgür ve özgün düşünebilme ve eleştirel yaklaşabilme kapasitelerini desteklemiş olursunuz.
3.Çocuklarınız için gerçek ve geçerli bilgiyi sağlamaya çalışın.
Çocukları soru sormaya teşvik edin, sordukları soruların yanlışsız cevabını bulmaya çalışın. Şayet bilmiyorsanız bu hususta dürüst olun ve beraberce bu sorunun karşılığını arayabileceğinizi söz edin. Çocuklar model alarak da öğrenirler. Münasebetiyle ebeveyninin yanıtını bilmediği bir soru karşısındaki içten ve kendinden emin arayışı çocuk için bilgiye nasıl ulaşılabileceğiyle ilgili epey öğretici bir model sunacaktır.
4.Çocuklarınızın öğrenebilecekleri başka bireylere ulaşmalarını yardımcı olun. Hemen çabucak herkesin uygun bildiği hususlar vardır. Çocuklar bunu çok güzel gözlemlerler. Örneğin babaannesinin eşyaların tamirine dair merakını bilen bir çocuk eşyaları bozuldukça ekseriyetle babaannesine yönelebilir. Babasının oburlarının hisleri hakkında sık sık tespitler yaptığını ve yorumlar yaptığını gözlemleyen bir çocuk his uzmanı olarak babasını görebilir. Bir arkadaşının yaşadığı duygusal tecrübe karşısında meraklanan ve manaya gayretine girişen çocuk muhtemelen babasından bu duruma dair bilgi edinmeye çalışacaktır. Sorularla, oyunlarla yahut diğer bir formda. Her çocuğun kendini tabir etme formu farklıdır. Hasebiyle birinci unsurdaki öneriyi hatırlamanız değerli. Böylelikle meraklı olduğu bir mevzuda uzmanı olduğunu düşündüğü bireyden nasıl bilgi toplamaya çalıştığını daha âlâ gözlemleyebilirsiniz.
5.Çocukların başkalarından gelen bilgileri değerlendirmelerine yardımcı olun. “Bunun yanlışsız olduğunu nasıl anlayabilirsin?”
Bu soru çocuğunuzun bilginin kaynağı ve geçerliliği konusunda eleştirel bir yaklaşıma sahip olması açısından epey teşvik edicidir. İnsanların bir sorunun yanıtını bilmediği üzere onların bilerek yahut bilmeyerek aldatıcı olabileceğini kavramak bir gelişimsel etaptır. Çocuklar bunu tecrübelerine ve düşünme marifetlerinin gelişimine paralel olarak vakitle öğrenebilirler. Burada “başkasının bakış açısını alabilme” marifetini hatırlamakta yarar var.
Başkasının bize sunduğu bilginin yanlışsız olup olmadığını sorgulamak ve şayet yanlışsız değilse neden bize yanlışsız bilgiyi sunmadığını anlamaya çalışmak bir oburunun bakış açısıyla durumu değerlendirebilme hünerini gerektirir.
6.Eleştirel görme marifetlerini geliştirin.
Çocuğun soru sormasına imkan vermekle kalmayıp onu soru sormaya teşvik etmek epeyce kıymetli. Günümüzde en çok maruz kaldığımız ve çocukların da maruz kaldığı şeylerin başında dijital içerikler geliyor. Bu sebeple Eleştirel görme hünerini bilhassa dijital içerikler tüketirken teşvik etmek epey kıymetli. İzlediğiniz bir reklamla ilgili:
-Sence bu reklamda ne satmaya çalışıyor?
-Reklamı yapanlar neyi satın almamızı istiyor?
-Reklamı yapanlar bunu satın almamızı neden istiyorlar?
-Reklamda bahsedilen eseri sen satın almak istiyor musun?
-Neden satın almak istiyor olabilirsin?
-Sence bu reklamın söylediği şeyler gerçek mu?
Yukarıdakilere emsal sorularla zenginleştirilmiş günlük konuşmalarınız çocuğunuzun eleştirel düşünerek kendisine sunulanın ötesinde seçim yapabilme kapasitesini geliştirmesi konusunda onu takviyeler.
7.Ebeveynliğinizde karşılaştığınız meseleleri çözerken eleştirel düşünme marifetinden yararlandığınız bir sorun çözme süreci kullanın.
Problemler ve ikilemleriniz karşısında sizin de uyguladığınız bir sorun çözme rutininiz olsun. Bu rutinde soruna uzaklık almak, mümkün nedenleri üzerine düşünmek, bir maksat belirlemek ve alternatif tahliller üreterek bu tahlilleri test etmek üzere adımlar bulunmalı. Blogdaki, örnek bir sorun çözme sürecine ve adımlarına dair yazıyı okumanızı okuyabilirsiniz. Unutmayalım ki çocuklar en yeterli deneyimleyerek ve model alarak öğrenirler. Hasebiyle sizinle olan tecrübelerinde sizin sorunlara eleştirel yaklaşımınızı ve sorun çözme halinizi vakitle içselleştirebilir ve kendisi de uygun bir eleştirel düşünür ve sorun çözücü olabilir.
