İlaç – Bitki Etkileşimi… Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Kısmı Öğretim Üyeleri Prof.Dr. Aslıhan Avcı ve Doç.Dr. Hasret Doğan, Türk toplumunda çok tartışılan ‘Bitkilerle Tedavi ve İlaç Etkileşimleri’ konusunda değerli bir bilimsel çalışmaya imza attı.
Araştırma….
Türkiye’de 65 Yaş Üzeri Bireylerin Yüzde 89’u Doktor Önerisi Dışında Bitkisel Kökenli İlaç ve Karışım Kullanıyor
Ülkemizde yaygınlığı tam olarak bilinmesede pek çok klasik hekimlik uygulaması mevcuttur. Rando- mize kontrollü çalışmalardan elde edilen bilimsel kanıt- lar sırf akupunktur, birtakım bitkisel ilaçlar ve birtakım el terapileri için güçlü delillere dayanmaktadır. Bu alanda ülkemizde yapılan bir çalışmada, 65 yaş üzeri bireylerin %92.9’unun tabip önerisi dışında ilaç kullandığı, %89.3’ünün bitkisel kökenli ilaç/karışımlar kullandığı belirlenmiştir. İlaç kullanımı için arkadaş ve akrabalarından öneri alanların ve ilaç yan tesirlerinin gö- rülme sıklığının da fazla olduğu bildirilmiştir.
Yapılan Yanlışlıklar Nedeniyle Bitkisel Tedavi Tıbbi Tedavinin Muvaffakiyetini Etkilemektedir
Halk ortasında ve basında bitkisel kaynakların tesirlerinin abartılması, tıp eğitimi almamış kişilerce uygulamaların yapılması, bitkilerin toplanma, saklanma ve kullanımında yapılan yanlışlıklar yapılması uygulanan tıbbi tedavinin başarısını etkilemektedir. Hastalar, çoğu sefer medikal tedavinin yararsız olacağını düşünerek tedaviyi keserek bitkisel ilaçlara yahut tamamlayıcı tedavilere yönelmektedir
Bu alanda ülkemizde yapılan bir çalışmada, 65 yaş üzeri bireylerin %92.9’unun tabip önerisi dışında ilaç kullandığı, %89.3’ünün bitkisel kökenli ilaç/karışımlar kullandığı belirlenmiştir.Sağlık Çalışanından Gizleniyor
Pek çok çalışmada, tamamlayıcı ve alternatif tedavi yöntemlerinin tıbbi tedavi ile doğrudan etkileştiğini ortaya koymuştur. Hastaların %70’nin bitkisel ilaç (fitote- rapötik) yahut sağlık dayanak ürünleri (nutrisötik) kullandığı ve sağlık çalışanından gizlediği tespit edilmiştir. Hastaların bu tip ilaçları/karışımları kullanması birtakım hastalık durumlarında semptomları gizleyebileceği ve doktorun de doğru teşhis koymasını önlediği bildirilmektedir. 100 kanserli hastanın %36’sının medikal tedavi ile bir- likte alternatif tedavi başladığı ve %75’inin kullanmaya devam ettiği gösterilmiştir. Tıbbi bitkiler, diğer ilaçlar üzere tedavi edici tesirlere sahiptir. Aşırı doz, kullanım süresi, gebelikte kullanım, kullanılan diğer ilaçlarla etkileşim üzere hususlar gözden kaçmamalıdır.
İlaç-Bitki Etkileşimi Kıymetli Bir Halk Sıhhati ve Güvenlik Sorunudur
İlaç-bitki interaksiyonu önemli bir halk sağlığı ve güvenlik problemidir. Pek çok ilaç-bitki etkileşimi rutinde ayaktan terapötik ilaç takibinde beklenmedik değerlere yol açabilir. Örneğin, diyabetik hastalar ginseng bitkisi alırsa hipoglisemi gelişebilir. Hipertansiyonu olan has- talarda karahindiba hipotansiyona yol açabilir. Meyan kökü, potasyum kaybını arttırarak kardiyak sorunları arttırabilir. Sarı kantaron siklosporin, digoksin üzere ilaçların etksini azaltabilir. Doz aşımı sonucu da bitkiler pekçok yan tesir oluşturabilir (organ yetmezliği, foto- toksisite, hipertansiyon vs.).
İlaç – Bitki Etkileşimine En Çok Neden Olan Bitkiler
Sarı kantaron
Genel popülasyon tarafından en sık kullanılan bit- kisel ürünlerden biridir. Hafif ve orta derecedeki depresyonun tedavisinde kullanılmaktadır. Yapısında bulunan hiperisin ve hiperforin farmakololjik aktivite- sini oluşturmaktadır. Sarıkantaron kullanımı diğer ilaçların metaboliz- masını önemli ölçüde etkileme ve değiştirme potansiyeline sahiptir. Birçok ilaç metabolizmasını gerçekeştiren CYP3A4 mikrozomal enzimlerini indükleyici tesir gös- terir. Nöronlarda serotonin, noradrenalin, dopamin geri alımını bloke eder. P-glykoprotein yolağını kullanarak ilaçların absorbsiyonunu engelleyerek etkileriniazalt- maktadır. P-glykoproteinin inhibisyonu ile ilaç absorb- siyonunu arttırarak toksisiste oluşmasına neden olur. Fotosensitivite, gastrointestinal iritasyon, başağrısı, alerjik tepkiler, yorgunluk ve huzursuzluk üzere yan tesirlere yol açmaktadır. Bir yayında otörler sarı kantaron kullandıktan 3 ay ve 6 hafta sonra meydana gelen 2 tane hipomani hadisesi bildirmişlerdir.
Ginseng (Panax Ginseng)
Ginseng, Çin, ABD ve Asya ükeleinde yaygın olarak kullanılan bitkisel bir ilaçtır. Asya Ginseng ve Amerikan ginseng olarak ikiye ayrılmaktadır. Yapılarında bulunan ginsenoidler ve biyolojik aktiviteleri birbirlerinden farklılık gösterir. Warfarin ile birlikte kullanılan Amerikan ginseng warfarinin etkinliğini azaltmaktadır, anidiyabetik ilaçlarla birlike kullanıldığında hipoglisemi riskini arttırır.Tip 2 diyabetl hastalarda düzenli kullanıldığında açlık kan şekeri ve HbA1c seviyelerinidüşürmektedir ancak tokluk kan şekerini süratli şekilde düşürdüğü için hipoglisemi ataklarına yol açmaktadır. Ayaktan tedavi kliniklerindeki kronik hastalar ortasında yapılan bir ankette ginseng vitamin dayanaklarından sonra en tanınan bitkisel takviyedir. Ginseng ve antikanser casus imanitib ortasındaki etkileşim hepatooksisiteye neden olabilir.
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Kolu Öğretim Üyeleri Prof.Dr. Aslıhan Avcı ve Doç.Dr. Hasret Doğan, Türk toplumunda çok tartışılan ‘Bitkilerle Tedavi ve İlaç Etkileşimleri’ konusunda değerli bir bilimsel çalışmaya imza attı.Gingko
Gingko biloba, gingko ağacının yapraklarından hazırlanır. Terpenoidler ve flavonoidler etken unsurlarıdır. Gingko biloba CYP4A3 enzim aktivasyonunu inhibe eder. CYPA4, CYP2C9, CYP2C19 ve CYP1A2 aktivite- sine indüktif tesir yapar. Ayrıyeten P-glikoproteini inhibe ederek, ilaçların tesirini azaltabilir. Yang ve ark. ratlarda gingko ve soğan varlığında siklosporinin serum konsan- tarsyonunu azalttığını göstermişlerdir. Granger 2 olayda gingko kullanımıyla valproik asit düzeylerinde değişim olmadığını lakin 2 hafta içinde nöbetlerin geliştiğini bildirmiştir. Glukoz düşürücü ilaç olarak kullanılan tolbutamidin tesiri gingko kullananlarda artmaktadır Gingko, periferik vasküler hastalıklar, nörodejeneratif hastalıklar, tinnitus, vertigo, glokom, kognitif hastalıkların ve alzeheimerin tedavisinde kullanılır. Gingko, trombosit – aktive edici faktörü inhibe ederek kanamalara neden olmaktadır. Fransen ve ark.nın gingko ilobanın 3 tane sağlık faydası tesiri beyin ve periferal sirkülasyonu iyileştirme, ileri yaşa bağlı semptomları azaltma ve hafızayı düzeltme olarak sıralamışlardır.
Sarımsak
Sarımsak (Allium Sativum) kolesterol ve kan basın- cını düşürücü olarak yaygın kullanılan hem baharat hemde bitkisel destekdir. Sülfür içeriği bulunan allicin ve alliinden zengindir. Baharat olarak kullanıldığında faal içeriüi göreceli olarak düşük olduğundan ilaçlarla rastgele bir etkileşime girmez. Lakin bitkisel ilaç satan yerlerde satılanlar daha yüksek düzeylerde akit yapılar içerir, buda ilaçlar ile kimyasal etkileşime girmesine yol açabilir. Sarımsak trombosit agregasyonunu inhibe edebilir buda warfarinle etkileşime girebileceğini göstermiştir. Cerrahi sonrası gelişen spontan kanamalar ile öncesinde ve sonrasında tüketilen sarımsak ile ilişkilendirildiği etkileşim mevcuttur. Saquinavir kullanan 10 sağlıklı gönüllüde sarımsağın tesirleri araştırıldı. Saquinivirin hepatik CYP3A4 metabolizmasını indükleyerek ilacın plazma düzeyini düşürdüğü gösterildi. Aşikâr peryotlarla 1200 mg sarımsak kullanan hastalarda serum konsantrasyonu %54’e düştü. 10 gün sonra serum konsantrasyonları bazal değerlerin %60-70’ine geri döndü.
Ne Yapmalı ?
Tüm dünyada birçok hasta, hastalıkların tedavisinde ve semptomların giderilmesinde bitkisel tedavileri kullan- maktadır. Birtakım bitkisel ürünlerin tehlikeli yan tesirleri olabilmektedir. Tıbbi tedavi alan hastaların bitkisel te- davi yöntemlerini uygulaması hastaların bilimsel kay- naklı tedavilerden yararlanma şansını azaltmakta yahut kaybettirebilmektedir. Bitkisel ürünlerde farmakolojik bilgilerin yetersiz- liği, sağlık çalışanlarının bitki-ilaç etkileşimi yetersiz bilgiye sahip olması güvenilirlik ve yan etklerin tanım- lanmasını zorlaştırmaktadır. Tedavi de kullanılacak bitkilerden güzel sonuç alabil- mek için; doğru bitki olduğundan emin olunmalıdır. Ekstraksiyon yöntemler doğru yapılmalıdır, doğru sak- lanmalıdır. Bilmsel literatür değerlendirilerek doğru dozda alınmalıdır.
Çalışmanın tümü için bu linki tıklayın
