Ankara’da Ulus Meydanı’nda açık havada yapılacak basın açıklamasına hukuka muhalif olarak müdahale edilmesinden sorumlu tutulan kamu vazifelileri hakkında yapılan şikayet üzerine, dilekçenin sürece konulmamasına karar verilmesinin toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkını ihlal ettiği savıyla yapılan müracaatta Anayasa Mahkemesi, salgın hastalıklar nedeniyle alınabilecek önlemleri düzenleyen mevzuatı da kıymetlendirdi.
Türk Tabipler Birliği bahis hakkında şu açıklamayı yayımladı, Anayasa Mahkemesi’ne gönderilen Adalet Bakanlığı görüşünün, karara muhalif kalan üyelerin karşı oylarının, İçişleri Bakanlığı genelgelerinin ve vilayet hıfzıssıhha şurası kararlarının benzerliğinin dikkat çektiği kararda “Ayrıca anılan kamu makamlarının somut müdahalelere yönelik kanuni yetkisi olup olmadığından bağımsız olarak Anayasa Mahkemesi’ne, salgın hastalık ile mücadelede diğer umumi hıfzıssıhha kurullarına, Sağlık Bakanlığı koordinasyonunda karar alma yetkisini veren başka bir kanun hükmü bulunduğu da gösterilememiştir” denildi. Genelgelere destek gösterilen 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (COVID-19) Salgınının Ekonomik ve Toplumsal Hayata Tesirlerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda “Bazı alacakların ertelenmesi, alınmaması veya yapılandırılması”, “Süre uzatımı, toplantı erteleme ve uzaktan çalışma” başlıkları düzenlenmiştir. Kanun metninde Sıhhat Bakanlığı ibare olarak bile yer almamıştı. Hatırlanacağı üzere pandemi periyodunda teşkilata ait 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde “salgın hastalık” ibaresi geçen tek düzenleme Ticaret Bakanlığı’nın yetkileri ortasına “uluslararası ticarete etkilerinin değerlendirilmesi” eklenerek yapılmıştı.
Sağlık Bakanlığı’nın Toplantılara Müdahale Yetkisi Veren Husus İrdelenmeli
Anayasa Mahkemesi oyçokluğuyla verdiği kararda öncelikle destek gösterilen İçişleri Bakanlığı genelgesini kıymetlendirdi; kararda da İçişleri Bakanlığı’nın genelgesine dair bakanlık basın ünitesi tarafından hazırlanıp internet sayfasında yayınlanan haber metnine atıf yapıldığı görülüyor. Anayasa Mahkemesi’ne de “genelge” metninin sunulmadığı anlaşılıyor. Kaldı ki pandemi periyodunda alınan kararları gösteren genelge metinlerinin hiçbiri aslında Resmî Gazete’de yayımlanmamıştı. Prof. Dr. Kemal Gözler’in Genelge Devleti-Hukukta Halin Kıymeti Üzerine[1] başlıklı makalesinde de belirtildiği gibi “…Kısacası ‘genelge’, bir bakanın kendi personeline verdiği bir emirdir. Bakanı ve emrin muhatabı olan personel dışında kimseyi ilgilendirmez. Genelgelere vatandaşların hakları ve ödevleriyle ilgili bir hüküm konulamaz. Zaten genelgeler, vatandaşlara hitaben değil, memurlara hitaben yazılır. Genelgeler, vatandaşların haklarını ve ödevlerini ilgilendirmediği için de Resmî Gazete’de yayımlanmazlar.” Kararda bu konu “İçişleri Bakanlığı’nın genelgesi sonrası Ankara Vilayet Genel Hıfzıssıhha Meclisi; sivil toplum kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları, barolar, meslek odaları, birlikler, kooperatifler ve sendikalar tarafından Ankara’da düzenlenecek tüm aktiflikleri üç ay müddetle ertelemiştir. Somut olayda müdahalede bulunan kamu otoritelerinin bu halde karar verme yetkilerinin bulunup bulunmadığı ve müdahalenin yasallık koşulunu taşıyıp taşımadığı müdahaleye destek düzenlemelerin incelenmesiyle anlaşılabilir. Bununla birlikte gerek yönetimin gerekse de müdahaleyi denetleyen Cumhuriyet Başsavcılığı’nın kararlarına destek olarak gösterilmemiş ise de Sıhhat Bakanlığına, salgın hastalık periyotlarında toplantılara müdahale yetkisi veren 1593 sayılı kanunun 77. hususunun de irdelenmesi gerekir” gerekçesiyle değerlendirildi.
Gerekçeli Karar
Anayasa Mahkemesi kararında “Bu kapsamda 1593 sayılı Kanun’un 72. maddesinde sınırlı olarak sayılan tedbirler arasında, tüzel kişiliğe sahip olan kurum ve kuruluşlarca yapılmak istenen tüm etkinliklerin iki ay boyunca ertelemesine imkân verecek bir yetki bulunmadığı anlaşılmıştır” denildi.
Gerekçenin ilgili kısmı şöyle:
“1593 sayılı Kanunun salgın döneminde alınacak tedbirler bakımından toplanmaların şekli ve süresine dair hüküm içermediği, bununla birlikte kanun koyucu anılan geniş takdir yetkisinin kullanımını “Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaletinin tasvibi[yle]” kuralına bağlı kıldığı, somut olayda ise genel nitelikte sonlandırıcı önlemin 1593 sayılı Kanun kapsamında olmasına rağmen yalnızca Sıhhat Bakanlığının görüşü alınarak İçişleri Bakanlığı genelgesiyle önerildiği ve vilayet genel hıfzıssıhha meclisi kararlarıyla alındığı anlaşılmıştır. Anayasa’nın 13. unsuruna nazaran temel hak ve hürriyetler, fakat kanunla sınırlanabilir. Bu nedenle yönetimin temel hak ve hürriyetleri sonlandıran bir önleme karar verebilmesi için zikredilen yetkinin ayrıyeten ve açıkça bir kanunla öngörülmüş olması gerekmektedir. Lakin üstte açıklandığı üzere (bkz. § 45) 1593 sayılı Kanun’un 27. unsurunda düzenlen vilayet genel hıfzıssıhha meclisinin vazifeleri ortasında toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkını sonlandırmaya imkân tanıyan bir yetki bulunmamaktadır. Bununla birlikte 77. unsuru de vilayet genel hıfzıssıhha meclisine toplanmaların sonlandırılmasına ait açık bir yetki vermemektedir. Bu kapsamda somut müracaat açısından 1593 sayılı Kanun’un ilgili kararlarının müracaata husus müdahalenin yasal temelinin ihtiva etmesi gereken ögelerden olan öngörülebilirlik niteliğini taşımadığı anlaşılmıştır.
Tam Kapanma
Diğer yandan 1593 sayılı Kanun’un 64. hususunda “bu kanunda mezkür tedabirin kaffesini veya bir kısmını tatbika Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti salahiyettardır” biçimindeki sözle 1593 sayılı Kanun’da zikredilen önlemlerin hepsini yahut bir kısmını almaya Sıhhat Bakanlığının yetkili kılındığı anlaşılmıştır. O hâlde 1593 sayılı Kanun’un 77. unsuru ile idarece dayanılan öteki düzenlemelerin, vilayet genel hıfzıssıhha meclisinin vilayet genelinde yapılacak tüm aktiflikleri ertelemesi formundaki müdahalenin yasal desteğini oluşturduğunun kabulü mümkün görülmemiştir.” Aynı tarzla yürütülen “tam kapanmanın” kırktan fazla istisnası vardı ve bunlar fabrikalar, inşaatlar velhasıl sermaye lehineydi. Fakat bilhassa siyasi haklar pandeminin berbata kullanımıyla mutlak olarak engellendi. Uygulamanın açık tercihinin yarattığı sonuç ise pandeminin “bir işçi hastalığına” dönüşmesi oldu. Sonuçta iki yıla yakın saklanmasına rağmen pandemide 300 bine ulaşan fazladan mevt olduğu ortaya çıktı. Türk Tabipleri Birliği’nin İHD, TİHV ve SES ile birlikte yaptığı kabahat duyurularında, yasaklamalara getirilen istisnaların ve toplumsal haklar temin edilmeksizin getirilen yasakların hayat hakkının ihlaline neden olduğu belirtilmişti. Salgının Sıhhat Bakanlığı eliyle değil yetkisiz İçişleri Bakanlığı tarafından “genelgelerle” yönetilmesinin, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı teftiş şurasının vazifesini yapmamasının, Cumhurbaşkanlığı Besin ve Sıhhat Siyasetleri Kurulu’nun pandeminin idaresinde vazifelerini ihmal etmelerinin misyon kabahati olması nedeniyle ilgililer hakkında yapılan hata duyuruları da sürece konulmamıştı. Anayasa Mahkemesi’ne yapılan müracaatta ise “Başvuruda, ihlale neden olduğu ileri sürülen kamusal işlem veya eylemden kişisel olarak ve doğrudan etkilenilmediği anlaşılmaktadır” gerekçesiyle kabul edilemezlik kararı verildi. (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
