Toplumda prostat kanseri taraması yapılması kimi kanser çeşitleri için kanserlerin tedavisinin daha kolay olacağı erken bir kademede bulunmasına yardımcı olabilir. Prostat kanseri ekseriyetle kandaki prostat spesifik antijen (PSA) düzeylerinin test edilmesiyle erken tespit edilebilir. Prostat kanserini bulmanın bir öbür yolu da prostatın elle hissedildiği parmakla rektal muayenedir (PRM). Bu testlerden rastgele birinin sonuçları olağandışı ise, kanser olup olmadığını görmek için çoklukla ileri testler ve prostat biyopsisi yapılabilir.
Bütün bunlar prostat kanserini klinik değerli ve kıymetsiz kanser olarak iki kümeye ayırma mecburiliği sonucunu doğurmaktadır. Aslın da yapılan çalışmaların birden fazla bu ayrımı yapma üzerine odaklanmıştır. Böylelikle klinik kıymetsiz kanser teşhisini azaltılmaya ve gereksiz biyopsilerden kaçınmaya çalışılmaktadır.Sonuçta idrar kaçırma, iktidarsızlık ve hormon kullanımı üzere hayat kalitesini çok düşüren çok tedavilerden de kaçınılmış olur. Bazen klinik değersiz olarak teşhis edilen hastalarda hiç bir tedavi yapmadan etkin izlem yapılmasına karar verilebilir, bu bile izlem sırasında yapılan tetkikler ve tekrar tekrar yapılması gereken biyopsiler hastada gerilim yaratmakta, biyopsilerin enfeksiyon ve kanama üzere yan tesirlerine maruz kalmak zorunda bırakılmaktadır.
Prostat Kanseri için Tarama Testleri
Tarama, insanlarda semptomları olmadan evvel prostat kanserini saptamak için yapılan testlerdir. Bununla birlikte, prostat kanseri için toplumda taramasının yararlarının, risklerden ağır basıp basmadığı net değildir. Tekrar de, taramanın artılarını ve eksilerini tartıştıktan sonra, kimi bireylerde tarama yapılabilir.
PSA
Prostata spesifik antijen (PSA) kan testi: Prostata spesifik antijen (PSA), prostattaki hücreler (hem olağan hücreler hem de kanser hücreleri) tarafından yapılan bir proteindir. PSA büyük ölçülerde (bir milyon kat) menide bulunur,meninin dış ortamda sulanmasını sağlayan bir enzimdir, kanda da küçük bir ölçü geçer. Kandaki PSA düzeyi, mililitre başına nanogram (ng / mL) cinsinden üniteyle ölçülür. PSA düzeyi yükseldikçe prostat kanseri olma talihi artar, lakin prostat kanseri olup olmadığını kesin olarak söyleyebilecek kesin bir sınır-eşik noktası yoktur. Çoğunlukla 4 ng / mL yahut daha yüksek bir PSA eşik-sınır noktası kullanır, fakat genelde ise 2.5 yahut 3 ng/mL üzere daha düşük bir düzeyden başlamasıı tavsiye edebilir.
Prostat kanseri olmayan birçok erkeğin PSA düzeyleri 4 ng / mL’nin altındadır. Prostat kanseri geliştiğinde, PSA düzeyi ekseriyetle 4’ün üzerine çıkar. Tekrar de, 4’ün altında bir düzey, bir erkeğin kanser olmadığının garantisi değildir. 4ng/mL’nin altında PSA düzeyine sahip erkeklerin yaklaşık % 15’inde biyopsi yapılırsa prostat kanseri tespit edilebilir. PSA, 4-10 ng/nl aralığına gri-zon yada hudut aralığı denilmekte ve yaklaşık prostat kanseri riski bu aralıkta %25 dir. PSA 10’dan yüksekse prostat kanseri olma şansı% 50’nin üzerindedir.
PSA düzeylerini etkileyebilecek faktörler: Prostat kanseri ararken PSA testi ile belli bir hudut noktası kullanmanın sıkıntı olmasının bir nedeni, kanser dışındaki birçok faktörün de PSA düzeylerini etkileyebilmesidir.
PSA düzeylerini yükseltebilecek faktörler şunlardır
-
1- Prostat büyümesi: Âlâ huylu prostat büyümesi (BPH), birçok erkeği yaşlandıkça etkileyen kanser dışı prostat büyümesinde PSA düzeylerini yükseltebilir.
-
2 -ileri yaş: PSA düzeyleri, prostat sorununuz olmasa bile, yaşlandıkça olağan olarak yavaş yavaş yükselir.
-
3- Prostatit: Prostat enfeksiyonu PSA düzeylerini yükseltebilen değerli bir klinik durumdur, o denli ki akut enfeksiyonlarda çok daha fazla yükselebilmektedir.
-
4- Meni Boşalma: PSA’nın kısa bir mühlet için yükselmesine neden olabilir. Bu nedenle testten evvel bir yahut iki gün boyunca meni boşalmasından kaçınılması önerilmektedir.
-
5- Bisiklete binmek: Kimi çalışmalar bisiklet sürmenin PSA düzeylerini kısa bir müddet için yükseltilebileceği sav edilirse de bu ispatlanmamıştır.
-
6- Kimi ürolojik teşebbüsler: Prostat biyopsisi yahut sistoskopi üzere prostatı etkileyen birtakım prosedürler, kısa bir müddet için PSA düzeylerini yükseltebilir. Birtakım çalışmalar, dijital rektal muayenenin (DRE) PSA düzeylerini biraz yükseltebileceğini öne sürülmüştür, lakin kanıtlanamamıştır. kural olarak PSA testi parmakla rektal muayeneden evvel yapılması önerilir.
-
7- Kimi ilaçlar: Testosteron üzere erkek hormonları ve bu hormonları ilaçlar almak PSA’da artışa neden olabilir.
PSA düzeylerini düşüren nedenler şunlardır ( prostat kanseri olsa bile):
-
1- Finasterid ve Dudasteri (5-alfa redüktaz inhibitörleri): Olağan prostat büyümesi yahut idrar kimi şikayetlerini tedavi etmek için kullanılan finasterid (Proscar) yahut dutasterid (Avodart) üzere kimi ilaçlar PSA düzeylerini 3 ay içinde yarı yarıya düşürmektedir, bu ilaçları alanlarda PSA düzeyi iki ile çarpılarak elde edilmektedir. Bu ilaçlar ayrıyeten prostat kanseri riskini de etkileyebilir ve PSA’ düşürdüğünden prostat kanserini maskeleyebilir.
-
2- Bitkisel karışımlar: Diyet desteği olarak satılan kimi karışımlar yüksek PSA düzeyini maskeleyebilir. Olağan prostat büyümesinde kullanılan Saw palmetto PSA’yı pek etkilemiyor üzere görünüyor.
-
3- Kimi başka ilaçlar: Kimi araştırmalar, aspirin, statinler (kolesterol düşürücü ilaçlar) ve tiyazid diüretiklerin (hidroklorotiyazid gibi) üzere makul ilaçların uzun vadeli kullanımının PSA düzeylerini düşürebileceğini öne sürmüştür.
Özel PSA cinsleri: PSA, farklı PSA formlarını içerdiği için bazen toplam PSA olarak isimlendirilir. PSA tarama testi sonucu olağan değilse, bazen prostat biyopsisine gereksiniminiz olup olmadığına karar vermenize yardımcı olması için farklı PSA testleri düşünebilir.
Bu özel PSA türevleri Şunlardır:
Serbest PSA yüzdesi: PSA, kanda 2 ana formda oluşur. Bir form kan proteinlerine bağlanırken, başkası özgür (bağlı olmadan) dolaşır. Hür PSA yüzdesi (% fPSA), özgür PSA’nın toplam PSA’nın yüzde kaçını oluşturduğunu gösterir. Özgür PSA yüzdesi prostat kanseri olan erkeklerde olmayan erkeklere nazaran daha düşüktür. Olağanda %25’in üstünde olması beklenir, bilhassa kan total PSA düzeyi 4-10 ng/mL aralığında(gri zon) olan hastalarda biyopsi kararı almada bize yol göstermektedir. Düşük hür PSA ve yüksek total PSA düzeyleri prostat kanseri mümkünlüğünü artıran bir bulgudur ve biyopsi kararı almamızda tesirli olan bir faktördür.
Karmaşık-Komplex PSA: Bu test, başka proteinlere bağlanan PSA ölçüsünü (PSA’nın “serbest” olmayan kısmı) direkt ölçer. Bu test, toplam ve özgür PSA yerine kullanılabilir ve bize tıpkı kıymette bilgi verebilir, fakat yaygın olarak pek kullanılmamaktadır.
Farklı PSA tiplerini birleştiren testler: Bazı yeni testler, prostat kanseri olma talihini yansıtan, genel bir puan elde etmek için farklı PSA cinslerinin sonuçlarını birleştirir.
-
-Toplam PSA, özgür PSA ve proPSA sonuçlarını birleştiren Prostat Sıhhat Endeksi (PHI)
-
-Toplam PSA, hür PSA, bozulmamış PSA ve insan kallikrein 2 (hK2) sonuçlarını öbür birtakım faktörlerle birleştiren 4Kscore testi
Bu testler, prostat biyopsisi yaptırmaları gerekip gerekmediğini belirlemeye yardımcı olmak için hafif yüksek PSA’ya sahip hastalarda faydalı olabilir. Bu testler, prostat biyopsisi yapılmış ancak kanser saptanmayan bir hastanın öbür bir biyopsi yaptırması gerekip gerekmediğini belirlemek için de kullanılabilir.
PSA suratı: PSA suratı farklı bir test değildir. PSA’nın vakit içinde ne kadar süratli yükseldiğinin bir ölçüsüdür. Olağanda, PSA düzeyleri yaşla birlikte yavaş yavaş yükselir. Prostat kanseri hastalarında ise daha süratli yükseldiğini saptanmıştır.Çok kullanılmamakla birlikte yılda 0.74ng/mL/Yıl’dan daha fazla yüksel manalı kabul edilebilir.
PSA yoğunluğu(PSAD): Prostat bezinin hacmi (boyutunu) transrektal ultrason ile ölçülür ve PSA düzeyi prostat hacmine bölünür, yani gram doku başına düşen PSA ölçüsü PSA dansitesini verir. Olağan pahası 0.15’in altında olması beklenir,0.15’in üstünde bir pahada biyopsi düşünülebilir.
Yaşa has PSA aralıkları: Kan PSA düzeyleri, olağan olarak yaşlı erkeklerde genç erkeklere nazaran daha yüksektir. Olağanın üst sonlardaki PSA bedeli 50 yaşındaki bir erkekte kaygı verici olabilir, lakin 80 yaşındaki bir kişi için daha az telaşa neden olur. Yaşa mahsus kimi PSA düzeyleri tanımlanmıştır fakat, çok kullanılan bir test değildir.
Parmakla Rektal Muayene(PRM)
Parmakla Rektal Muayenede, prostatta kanser olabilecek odakla çok sert hissedilirken, olağan prostat dokusu lastik top kıvamındadır. Tek başına teşhis koydurma mümkünlüğü düşüktür.
Prostat Kanseri Tarama Kriterleri
-
1- Ortalama prostat kanseri riski taşıyan ve en az 10 yıl daha yaşaması beklenen erkekler için 50 yaş. Prostat kanseri gelişme riski yüksek şahıslar için 45 yaş. Riskli şahıslar ortasında ; 65 yaşından küçük prostat kanseri teşhisi konan birinci derece akrabası (baba yahut erkek kardeş) olanlar ve siyah ırka sahip olmak sayılabilir Daha daha yüksek risk altındaki erkekler için 40 yaş sınırdır ve erken yaşta prostat kanseri olan birden fazla birinci derece akrabası olanlar bu kümeye girer. Bu kriterlere sahip şahıslarda PSA ve parmakla rektal muayene yapılarak tarama yapılabilir.
-
2- BRCA gen mutasyonuna sahip olan ve/veya Afrika kökenli olmaları prostat kanserine yakalanma riski yüksek kümeye alınırlar
-
3- Tarama kriterlerine alınan hastalarda PSA pahası 2,5 ng / mL’den az ise 2 yılda bir, PSA seviyesi 2,5 ng / mL yahut daha yüksek olan erkekler için yıllık bir PSA testi tekrarlanmalıdır.
